از ویرانی بم تا درسهای تاب آوری روایت پنجم دی
هم ماشین: زلزله ویرانگر پنجم دیماه 1382 با بزرگی 6.6 ریشتر، شهر تاریخی بم را در چند ثانیه به تلی از آوار تبدیل کرد؛ فاجعه ای که با جان باختن ده ها هزار نفر، تخریب گسترده بافت شهری، بافت تاریخی ارگ بم و از بین رفتن زیرساخت ها، به یکی از تلخ ترین حوادث طبیعی تاریخ ایران تبدیل شد.
به گزارش هم ماشین به نقل از ایسنا، سحرگاه پنجم دی ماه، زمانیکه بیشتر مردم بم در خواب بودند، زمین ناگهان لرزید و شهری با پیشینه ای کهن را در هم شکست. خانه های خشتی و فرسوده، کوچه های باریک و زیرساخت های ناپایدار، تاب این زمین لرزه سهمگین را نداشتند و در مدت کوتاهی، زندگی عادی در بم متوقف گردید. شدت تخریب بگونه ای بود که شهر در ساعات نخست عملا از چرخه خدمات رسانی خارج شد و امدادرسانی با دشواری های فراوان شروع شد.
در سالروز زلزله تلخ بم، به سراغ حسین ظفری، سخنگوی مدیریت بحران کشور رفتیم؛ مدیری که در آن روزهای سیاه، در میدان حادثه حضور داشت و از نزدیک درد، ویرانی و کوشش برای نجات جان انسان ها را لمس کرده بود.
حسین ظفری، سخنگوی مدیریت بحران کشور در گفتگو با ایسنا با اشاره به سالگرد زلزله بم، از آن روزها می گوید: در پنجم دی ماه سال ۱۳۸۲ شهر تاریخی بم با زمین لرزه ای ویرانگر لرزید؛ حادثه ای که نه تنها شهر بم، بلکه دل همه مردم ایران را به درد آورد. در این زلزله حدود ۳۲ هزار نفر از مردم بم و بروات، جان خویش را از دست دادند و نزدیک به ۹۸ درصد ساختمان های شهر گرفتار لطمه های جدی شدند و حتی بخش عمده ای از آنها به صورت کامل تخریب شد.
او اضافه می کند: در زلزله بم علاوه بر تلفات انسانی گسترده، خسارت های جبران ناپذیری به زیرساخت های حیاتی شهر بم وارد شد که همین مساله سبب شد این شهر در همان لحظات اولیه بعد از وقوع زلزله، عملا توان خدمات رسانی از طرف سازمان ها و دستگاههای مسئول را از دست بدهد. بررسی ها و مطالعات انجام شده پس از حادثه از طرف کارشناسان نشان داد که بخش قابل توجهی از ساختمان های لطمه دیده به علت بی توجهی به ضوابط و بخشنامه های فنی و مهندسی و نبود نگاه مهندسی در ساخت وسازها گرفتار تخریب شدید شده بودند.
ظفری درباره ی روند امدادرسانی در ساعات ابتدایی حادثه می گوید: فورا بعد از مخابره خبر زلزله، تیم های امدادی از مناطق مختلف کشور بسمت بم اعزام شدند، اما لطمه دیدگی راه های ارتباطی اطراف شهر، تخریب معابر داخلی و همین طور دوری بم از مرکز استان، امدادرسانی زمینی را با مشکلات جدی مواجه کرد. بنابراین تمرکز عملیات بسمت امدادرسانی هوایی و انتقال مجروحان بوسیله ناوگان هوایی کشور معطوف شد.
تلاش شهید کاظمی برای فرود هواپیما در فرودگاه متروکه بم
حضور حاج قاسم سلیمانی در بم
وی اظهار می کند: در این شرایط، شهید احمد کاظمی که در آن زمان فرمانده نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود، با شجاعت شخصاً هدایت پرواز را بر عهده گرفت و هواپیمای خویش را در فرودگاه متروکه و بلااستفاده شهر بم به زمین نشاند؛ فرودگاهی که حتی قبل از زلزله هم کارکرد مؤثری نداشت. هم زمان شهید حاج قاسم سلیمانی که رفاقتی دیرینه با شهید احمد کاظمی داشت، خویش را به شهر بم رساند و در همان ساعات و ۴۸ ساعت اولیه بعد از حادثه، پایه های اصلی عملیات امداد و نجات در این شهر شکل گرفت.
تبدیل خودروی آتش نشانی به برج مراقبت
سخنگوی مدیریت بحران کشور از ابتکار انجام شده در فرودگاه بم می گوید و توضیح می دهد: به علت لطمه دیدگی برج مراقبت فرودگاه، شهید احمد کاظمی با خلاقیت و ابتکار، یک دستگاه خودروی آتش نشانی موجود در منطقه را با اعمال تغییراتی به برج مراقبت موقت تبدیل کرد و کنترل پروازها را شخصاً به دست گرفت. بنابراین این اقدام وی، هر ۱۲ دقیقه یک هواپیما یا بالگرد ملخی از فرودگاه بم به پرواز درمی آمد و مجروحان را به شهرهای مختلف کشور همچون تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز منتقل می کرد.
وی خاطرنشان می کند: در جریان این عملیات گسترده، بیشتر از ۳۰ هزار مجروح بوسیله ناوگان هوایی جابه جا شدند و همین مدیریت و هماهنگی کم نظیر هوایی، نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از وقوع فاجعه ای بزرگ تر و نجات جان هزاران نفر از مردم شهر بم ایفا کرد.
نقش شهید کاظمی در در سرعت بخشی به امدادرسانی هوایی و نجات جان مصدومان
ظفری در ادامه تشریح ابعاد زلزله بم در سال ۱۳۸۲ تصریح می کند: در آن مقطع زمانی، فرودگاه بم به یکی از پرترافیک ترین فرودگاه های جهان تبدیل گشته بود؛ ابتکاری که با مدیریت و خلاقیت شهید احمد کاظمی رقم خورد، نقش تعیین کننده ای در سرعت بخشی به امدادرسانی و نجات جان مصدومان داشت.
بسیج تمامی دستگاه ها و نهادهای مسئول در زلزله بم
او اضافه می کند: هم زمان با این عملیات هوایی، تمامی دستگاه ها و نهادهای مسئول همچون جمعیت هلال احمر، اورژانس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش، ستاد حوادث غیرمترقبه، وزارت بهداشت و سایر دستگاههای امدادی و خدماتی بسمت بم اعزام شدند. این نیروها در نقاط مختلف شهر مستقر شدند و با جست وجو و کنکاش در مناطق تخریب شده، برای نجات مجروحان، خارج کردن افراد گرفتار زیر آوار و انتقال جان باختگان تلاش شبانه روزی داشتند تا شرایط اضطراری و بحرانی حاکم بر شهر کم کم کنترل و مدیریت شود.
سخنگوی مدیریت بحران کشور از دشواری های عملیات امداد و نجات در زلزله بم می گوید و تصریح می کند: سرمای شدید هوا به علت وقوع زلزله در فصل زمستان، تخریب گسترده بافت شهری و حجم بالای خسارات، سبب شده بود امدادرسانی با پیچیدگی ها و سختی های فراوانی همراه باشد. به همین دلیل، ذهن و تمرکز مسئولان کشور در آن روزها و ساعت ها معطوف به شهر بم و مدیریت نتایج این حادثه تاریخی بود.
حضور رهبر معظم انقلاب در شهر بم و تاکیدات ایشان به دستگاه ها
ظفری ادامه می دهد: در روز هشتم بعد از وقوع زلزله، رهبر معظم انقلاب به شکل سرزده وارد شهر بم شدند و از نزدیک روند امدادرسانی را مورد بازدید و ارزیابی قرار دادند. ایشان در این بازدید، سفارش ها و تذکراتی را به بعضی از دستگاه ها عرضه کردند تا شرایط موجود بهبود یابد و روند خدمات رسانی به مردم با سرعت و کیفیت بیشتری ادامه پیدا کند.
وی خاطرنشان می کند: رهبر معظم انقلاب در ۲۶ دی ماه هم دومین سفر خویش را به بم انجام دادند تا از اجرای تأکیدات و دستورات صادرشده اطمینان حاصل کنند و روند امدادرسانی و خدمت رسانی به مردم، متناسب با سفارش ها و رهنمودهای ایشان پیش رفته باشد.
اسکان موقت مردم و تامین سرپناه برای لطمه دیدگان زلزله
سخنگوی مدیریت بحران کشور در ادامه خاطرنشان کرد: بعد از اتمام مرحله امداد و نجات، وارد فازهای بعدی مدیریت بحران همچون ساماندهی وضعیت شهر، رسیدگی به لطمه دیدگان و برنامه ریزی برای بازسازی شدیم تا زندگی کم کم به شهر بم بازگردد و آثار این فاجعه عظیم کاهش پیدا کند.
حسین ظفری، در ادامه این گفتگو اظهار می کند: بعد از عبور از مرحله امداد و نجات، شرایط بگونه ای بود که اسکان موقت مردم و تامین سرپناه برای لطمه دیدگان به اولویت اصلی کشور تبدیل شد. در آن مقطع، برخی دیدگاه ها در بین مسئولان بر مبنای این که شرکتها و پیمانکاران بزرگ خارجی برای بازسازی وارد کشور شوند و مسئولیت ساخت شهر بم را برعهده بگیرند، مطرح بود، اما این رویکرد مورد توجه قرار نگرفت.
آغاز بازسازی شهر بم
او اضافه می کند: در نهایت با نگاهی جامع و مبتنی بر ظرفیتهای داخلی، تصمیم بر آن شد که بازسازی بم بوسیله مجری قانونی بازسازی های کشور و برمبنای قانون تأسیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی صورت گیرد. بر همین اساس، ستادی با عنوان «ستاد بازسازی شهر بم» تشکیل شد که اختیارات هیأت دولت به آن واگذار شده بود و این ستاد با اختیار کامل تصمیم گیری و اقدام می کرد. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی هم بعنوان مجری اصلی بازسازی شهر بم، مسئولیت اجرای این برنامه را برعهده گرفت.
طراحی و بازسازی شهر بم بر پایه سه محور اصلی و مشارکت مستقیم مردم
سخنگوی مدیریت بحران کشور ادامه می دهد: در آن مقطع که ریاست بنیاد مسکن برعهده آقای سعیدی کیا بود، الگوی بازسازی شهر بم بر پایه سه محور اصلی طراحی و اجرا شد. محور نخست، مشارکت مردم در پروسه بازسازی بود. بر این اساس، بازسازی باید با حضور و مشارکت مستقیم مردم انجام می شد؛ مشارکتی که هم به تسریع روند ساخت وساز کمک می کرد و هم نقش مؤثری در پایین آوردن آلام روحی، دردها و رنج های بازماندگان داشت، چون که خیلی از خانواده ها در این حادثه عزیزان خویش را از دست داده بودند.
ظفری با اشاره به مشاهدات شخصی خود در ایام سخت بعد از زلزله، یادآور می شود: من در همان مقطع فردی را دیدم که ۶۳ نفر از اعضای خانواده اش، همچون پدر، مادر، برادر، خواهر، برادرزاده و خواهرزاده های خویش را در زلزله از دست داده بود. حضور مردم در پروسه ساخت خانه هایشان موجب می شد احساس تعلق بیشتری نسبت به سرپناه جدید خود پیدا کنند و همین مشارکت، کم کم مرهمی بر دردها و رنج های عمیق آنها باشد.
بم مقاوم تر از گذشته و حتی مقاوم تر از پیش از زلزله ساخته شد
وی محور دوم بازسازی را استواری بخشی عنوان کرده و اظهار می کند: راهبرد اصلی در بازسازی بم این بود که شهر مقاوم تر از گذشته و حتی مقاوم تر از پیش از زلزله ساخته شود. توجه به اصول فنی، بخشنامه های مهندسی و ساخت وساز ایمن در دستور کار قرار گرفت تا استواری واقعی شهر بم شکل بگیرد. نتیجه این راهبرد آن بود که چند سال بعد، در همان ایام پنجم دی ماه، زلزله ای با شرایط مشابه رخ داد، اما خانه های مردم به علت استواری مناسب، پایدار ماندند و لطمه جدی ندیدند.
تبدیل تجربه زلزله بم به الگویی برای افزایش تاب آوری سکونت گاه ها در مقابل حوادث مشابه
سخنگوی مدیریت بحران کشور خاطرنشان می کند: این الگوی استواری بخشی تنها به شهر بم محدود نشد و بعنوان یک راهبرد اساسی، در بازسازی روستاها و شهرهای اطراف هم مورد توجه قرار گرفت تا تجربه تلخ زلزله بم به الگویی برای افزایش تاب آوری سکونت گاه ها در مقابل حوادث مشابه تبدیل گردد.
توجه به اصول فنی و مهندسی در بازسازی بم
ظفری، در ادامه این گفتگو تاکید می کند: خوشبختانه شرایط امروز کشور بگونه ای است که اگر در گذشته حتی زلزله های چهار ریشتری منجر به تخریب کامل ساختمان ها می شد، حالا در خیلی از مناطق، زلزله هایی با بزرگی حدود پنج ریشتر هم لطمه جدی به واحدهای مسکونی وارد نمی کند و این مورد حاصل توجه به اصول فنی و مهندسی در سالیان اخیر است.
ساخت خانه های بم در چهارچوب معماری منطقه و رعایت اصول استواری بخشی
وی ادامه داد: راهبرد سوم در بازسازی شهر بم، توجه به معماری شهری و هویت بومی این منطقه بود. معماری ای که طی هزاران سال در ایجاد ارگ بم و خانه های این شهر نقش داشت، مبنای طراحی قرار گرفت. در این راستا، معماران دعوت شدند، الگوهای معماری احصا و عرضه شد و مردم خودشان از میان این الگوها انتخاب کردند. بر همین اساس، خانه ها در چهارچوب معماری منطقه، با رعایت اصول استواری بخشی و با مشارکت مستقیم مردم ساخته شد.
امروز شهر بم مستحکم تر از گذشته درحال عرضه خدمات است
سخنگوی مدیریت بحران کشور ادامه می دهد: در حقیقت بازسازی بم بر پایه سه اصل مشارکت مردم، استواری سازه ها و حفظ معماری بومی شکل گرفت و نتیجه این رویکرد آن بود که امروز شهر بم مستحکم تر از گذشته درحال عرضه خدمات است، کارهای اقتصادی و اجتماعی در آن جریان دارد و معیشت مردم هم در پروسه بازسازی و احیای شهر مورد توجه قرار گرفته است. مجموعه این اقدامات در کنار هم سبب شد شهر بم به شرایط عادی بازگردد و حتی از نظر تاب آوری، وضعیت بهتری نسبت به پیش از زلزله پیدا کند.
ظفری در ادامه با اشاره به فضای حاکم بر روزهای ابتدایی بعد از زلزله می گوید: خیلی از ما زمانیکه در ایام نخست وارد شهر بم می شدیم، با حجم عظیم تخریب، خسارت و از دست رفتن عزیزان مردم مواجه می شدیم؛ صحنه هایی که خیلی اندوهناک بود، اما با این وجود این اراده و امید وجود داشت که بم باید باردیگر ساخته شود و روی پای خود بایستد. همین نگاه و عزم جمعی سبب شد همه با انگیزه وارد میدان شوند، کمک کنند و اقدامات لازم را انجام دهند.
بم مستحکم تر و امیدوارتر از گذشته مسیر خویش را ادامه می دهد
وی خاطرنشان می کند: گستردگی خسارت ها بااینکه اندوه عمیقی بر دل ها نشاند، اما در کنار آن امیدی ایجاد کرد که با مشارکت مردم، شهر بم باردیگر به وضعیت مناسب بازگردد؛ امری که امروز، به لطف خدا، محقق شده و بم مستحکم تر و امیدوارتر از گذشته مسیر خویش را ادامه می دهد.
سخنگوی مدیریت بحران کشور در آخر تاکید می کند: زلزله بم یک یادآوری جدی برای همه ماست که اگر ساختمان ها برمبنای اصول مهندسی ساخته نشوند، امکان تکرار چنین حوادثی در سایر شهرها وجود دارد. ایران کشوری زلزله خیز است و در تعدادی مناطق به علت بی توجهی به اصول فنی، مصالح و ضوابط مهندسی، بازهم لطمه پذیری های سازه ای و کالبدی وجود دارد. این تجربه به ما یادآور می شود که باید به مقاومت ساختمان ها، ایمنی شهرها و پایداری سازه ها توجه ویژه داشته باشیم و در کنار آن، فرهنگ سازی و آموزش عمومی را برای ارتقاء آگاهی مردم در دستور کار قرار دهیم.
لزوم توجه به درس آموخته های زلزله بم در عرصه های مهندسی، علمی و فرهنگی
او در آخر اظهار امیدواری می کند: درس آموخته های زلزله بم در عرصه های مهندسی، علمی و فرهنگی کشور به شکل فراگیر مورد استفاده قرار گیرد تا شاهد تکرار چنین شرایط تلخی نباشیم و تاب آوری شهرها و جوامع ما در مقابل زلزله بشکل مؤثری افزایش یابد.
به گزارش هم ماشین به نقل از ایسنا، زلزله بم بااینکه زخمی عمیق بر پیکره این شهر و حافظه جمعی ایرانی ها بر جای گذاشت، اما در سالیان بعد به نقطه عطفی در مدیریت بحران و بازبینی در شیوه ساخت وساز کشور تبدیل شد. بازسازی بم نشان داد که با اتکا به دانش مهندسی، مشارکت مردم و توجه به هویت بومی میتوان از دل ویرانی، شهری ایمن تر و مقاوم تر ساخت. سالگرد زلزله بم یادآور این حقیقت است که در کشوری زلزله خیز، غفلت از اصول ایمنی می تواند فاجعه ای دیگر رقم بزند و توجه به تاب آوری، ضرورتی همیشگی است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان هم ماشین در مورد مطلب